Co to znaczy spostrzeganie

Co to jest SPOSTRZEGANIE Spostrzeganiem nazywa się złożony układ mechanizmów kierujący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia. Fundamentem tych mechanizmów są określone czynności jest to widzenie, słyszenie, smakowanie, wąchanie, odczuwanie dotyku i temp. i tym podobne, które odpowiadają za konstruowanie spostrzeżeń.
Percepcja (spostrzeganie) jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, które odbierane są poprzez narządy zmysłów. Dzięki fenomenowi ludzkiego umysłu jest ona dostępna świadomości człowieka, może zostać poprzez niego zauważona i opisana. Mechanizmy percepcyjne podlegały długiemu procesowi ewolucji, dopiero u człowieka powstał tak skomplikowany, szczególnie czuły system wykrywający i reagujący na różnorodność bodźców docierających z otoczenia.
Każdy człowiek w chwili urodzenia posiada genetycznie zaprogramowane możliwości percepcyjne. Jednak nie pozostają one takie same poprzez resztę jego życia. Nowe sytuacje, doświadczenia życiowe wchodzące w skład procesu uczenia się mogą prowadzić do zmian tych umiejętności, kształtować je w specyficzny sposób.
Na poziomie elementarnym mechanizm spostrzegania opiera się na wrodzonym mechanizmie przetwarzania sensorycznego (zmysłowego) prostych właściwości zmysłowych na przykład oko reaguje na światło. Dokładniej, następuje przetworzenie energii bodźca na przykład fal świetlnych o pewnej częstotliwości, na ustaloną aktywność neuronalną (stworzenie impulsu elektrycznego przewodzonego poprzez odpowiednie komórki układu nerwowego), w dalszym ciągu dochodzi do pobudzenia powierzchni recepcyjnej danego analizatora na przykład komórek receptorowych oka.
Organizm człowieka jest zdolny do wykrywania trzech cech bodźców: charakterystycznego dla nich typu energii na przykład świetlnej, termicznej;
lokalizacji w przestrzeni;
natężenia w ustalonych momentach.
Impuls musi charakteryzować się ustalona siłą, by został odnaleziony poprzez receptory czuciowe na przykład siatkówkę oka. Rozmiar bodźca, który może zostać prawidłowo odnaleziony w 50% przypadków to próg absolutny, rozmiar mniejsza od tego progu to rozmiar podprogowa.
W dalszej kolejności wiadomości z otoczenia, odebrane poprzez określony analizator, są adekwatnie selekcjonowane. Odbywa się tak w pierwszej kolejności dlatego, iż narządy zmysłów człowieka są w stanie odebrać ograniczoną liczę bodźców, z racji na ich natężenie czy częstotliwość. W dalszym ciągu wyselekcjonowane wiadomości są w określony sposób analizowane, organizowane i interpretowane, a uwaga zostaje skierowana tak, aby zdobyć więcej danych albo odszukać nowe wiadomości gdzieś indziej. Wymienione ponad czynności wchodzą w zakres złożonego, wieloetapowego procesu percepcji.
We współczesnej psychologii istnieją dwa fundamentalne podejścia w analizie procesu spostrzegania. Pierwsze z nich dotyczy wyodrębniania cech. Wg niego istotą percepcji jest integrowanie prostych przedmiotów bodźca w jedną, złożoną całość. Element, który jest rozpoznawany zostaje porównany do określonego wzorca (poznawczej reprezentacji tego przedmiotu w pamięci). Identyfikacja tego przedmiotu zależy od tego, ile jego przedmiotów odpowiada tej reprezentacji. Liczne badania dowodzą tendencji człowieka do uzupełniania nawet brakujących informacji o danym przedmiocie na przykład spostrzegania figur niekompletnych jako pełnych. Porównywanie do wzorca dzieje się przeważnie w uwarunkowaniach korzystnych dla jednostki.
Druga z koncepcji podkreśla tworzenie bądź odkrywanie przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej. Mechanizm ten łączy nastawienie, oczekiwania i posiadane doświadczenia, które są zakodowane w strukturach poznawczych człowieka. Wiedza, mechanizmy pamięci, wnioskowania stanowią podstawę spostrzegania. Człowiek odbierając różnorodne wiadomości stara się łączyć je i organizować tak, by dostrzec ich znaczenie i sedno. Psychologia postaci (Gestalt) opiera się na założeniu, iż percepcja jest zdolnością polegającą na wprowadzaniu organizacji i symetrii w ogromie informacji docierających ze świata zewnętrznego. Wyodrębnienie przedmiotu z jego otoczenia stanowi warunek jego percepcji. Bazuje to na umiejętności oddzielenia tego przedmiotu (figury) od jego otoczenia (tła).
Figura zawsze ma pewien kształt; jest bliżej; jest podobna do określonego przedmiotu; jej barwa jest bardziej nasycona; ma kontur, który oddziela ją od tła; ma tło. Tło w psychologii postaci jest bezkształtne, służy do lokalizacji figury (danego przedmiotu). W pewnych przypadkach stanowi ono o nowym znaczeniu spostrzeganego przedmiotu (figury) na przykład karabin w gablocie w muzeum ma inne znaczenie niż w ręku żołnierza w trakcie wojny, ukrywa je (maskuje) na przykład umaszczenie nie wszystkich zwierząt służy ukryciu przed ewentualnym napastnikiem.
Człowiek stosuje określone reguły strukturalizacyjne, które pozwalają na sprawny i skuteczny przebieg procesu percepcji. Sposób funkcjonowania mechanizmu poznawczego, mechanizm selekcji w czasie spostrzegania, wcześniejszy i obecny element uwagi determinują wiadomości docierające do ustalonych ośrodków w mózgu.
Mechanizm uwagi jest uwarunkowany takimi czynnikami jak: stopień podobieństwa bodźców: im bardziej podobne są następujące po sobie bodźce tym trudniej przyciągają uwagę, wyraźnie różny od nich impuls przykuje uwagę;
trudność zadania;
brak wprawy i doświadczenia;
zagrożenie i niepokój;
uprzedzenia i roztargnienie, uprzedzenia ukierunkują uwagę na bodźce właściwe z ich treścią i skrajnie niezgodne z nią, roztargnienie rozprasza uwagę, ważne z punktu widzenia danego zadania bodźce mogą umknąć uwadze;
nuda;
przyzwyczajenie do danego bodźca, przy braku zmian bodźca poprzez pewien moment, następuje osłabienie fizjologicznych i psychologicznych reakcji, receptory przestają reagować na ten impuls - zdarzenie habituacji.
Skutek procesu spostrzegania zależy nie tylko od sprawności narządów zmysłów i informacji, które wysyła otoczenie. Niemal na każdym z etapów tego procesu jednostka podejmuje swoiste decyzje (nie zawsze świadome) dotyczące tego, jakie dane mogą zostać dostrzeżone, jak ukierunkować uwagę, w jaki sposób wiadomości mają być zorganizowane, zinterpretowane, jakie wnioski wobec tego należy wyciągnąć. Niebagatelną rolę odgrywają tutaj impulsy powiązane z daną osobą jest to: jej doświadczenia ukształtowane w procesie uczenia się, także doświadczenia powiązane z ustaloną kulturą, wiadomości zawarte w pamięci, jej nastawienie, zainteresowania, motywy, potrzeby, postawy, oczekiwania, emocje. Mocny wpływ czynników motywacyjnych, emocjonalnych i oczekiwań na skutek spostrzegania wyraża się w zjawiskach obronności i wrażliwości percepcyjnej. Obronność percepcyjna bazuje na niedopuszczeniu do świadomego spostrzeżenia sygnału na przykład zagrażającego, wywołującego lęk, wstręt, podwyższenie progu wrażliwości na ten impuls, dłuższy czas reakcji.
Uwrażliwienie percepcyjne jest mechanizmem odwrotnym i zależy od przewidywanego poprzez jednostkę prawdopodobieństwa pojawienia się pewnych bodźców, wystąpienia ustalonych zdarzeń (człowiek zwykle większe prawdopodobieństwo przypisuje zdarzeniom pożądanym), wiąże się z szybszym, świadomym spostrzeżeniem bodźca, którego spodziewamy się, na który oczekujemy, obniżeniem progu wrażliwości na ten impuls, szybszym czasem reakcji.
W przypadkach niejednoznacznych, o pewnym stopniu niepewności, człowiek może kierować się schematami poznawczymi. Powstają one opierając się na dotychczasowych doświadczeń, pozwalają kształtować oczekiwania powiązane z obiektem, wydarzeniem, osobą. Dzięki nim jednostka nadaje znaczenie, sedno sytuacji, gdzie uczestniczy, stara się przewidzieć skutki wydarzeń, zachowanie innych osób. Zdarza się jednak, iż schematy te nie są w pełni adekwatne do rzeczywistości i zniekształcają spostrzegany przedmiot. Do takich nie zgodnych z rzeczywistością schematów zaliczają się stereotypy i uprzedzenia.
Reasumując - mechanizm spostrzegania jest złożony, czynny, cykliczny, ma charakter decydujący i w dużej mierze nieświadomy. Percepcja umożliwia kształtowanie stałego, zorganizowanego, spójnego i sensownego odzwierciedlenia rzeczywistości. Ten swoisty akt tworzenia dzieje się przez odbiór informacji z otoczenia, selekcję tych danych, ich analizę, organizowanie i integrację. Nie mniej jednak, w procesie spostrzegania używane są nie tylko wiadomości obecnie napływające z otoczenia. Nierzadko ważną rolę odgrywają dane zawarte w pamięci jednostki, inne ściśle powiązane ze spostrzeganiem mechanizmy poznawcze na przykład uwaga, pamięć, uczenie się, mechanizmy emocjonalno-motywacyjne, struktura i funkcjonowanie osobowości jednostki.
Hasło udostępnione poprzez serwis "Zdrowie.wp.pl"